علی شیرخانی، استاد دانشگاه آزاد اسلامی و عضو کارگروه تحول علوم سیاسی و روابط بین‌الملل شورای عالی انقلاب فرهنگی قم اظهار کرد: عهده‌دار شدن هر مسئولیت و قدرتی در تمام جوامع بستگی به شرایطی دارد که آن شرایط باید وجود داشته باشد تا آن شخص احراز مسئولیت کند. یعنی در ابتدای امر، یک امر عقلایی است و عاقلان در کل کره خاکی بر این باورند که اگر بخواهند مسئولیتی به کسی بدهیم، حتماً در آن کار باید شایسته و بایسته باشد.
وی افزود: به‌طور نمونه اگر بخواهیم خانه‌ای بسازیم باید به معمار حاذق بدهیم، اگر می‌خواهیم چاهی حفر کنیم باید این کار به‌دست یک مقنی وارد انجام شود. پس این امر، یک امر طبیعی و عقلانی است که انسان‌ها به سمت و سوی آنچه که اصلح و صالح است می‌روند. در عین حال، ما که به این مسائل مؤیدات عقلی داریم، در متون دینی خود به‌ویژه در قرآن کریم و نهج‌البلاغه به انتخاب اصلح توجه شده است.
رئیس‌جمهور باید علم اداره جامعه را داشته باشد
این استاد دانشگاه افزود: در قرآن آیاتی درباره واگذاری مسئولیت به اشخاص آمده است که بسیار بااهمیت و تأثیرگذار است. وقتی که حضرت یوسف(ع) را نزد حاکم مصر می‌آورند، حاکم مصر می‌گوید: «تو امروز نزد ما مَکین و امین هستی.» از دو واژه مکنت به معنی قدرتمند و امین به معنای امانتدار استفاده شده است پس می‌توان گفت که امانتداری و قدرت داشتن، یکی از مباحث اصلی در احراز پست و مسئولیت است.
شیرخانی گفت: نکته جالب آیه ۵۵ سوره یوسف این است که حضرت یوسف(ع) در پاسخ حاکم مصر می‌گوید: «قَالَ اجْعَلْنِی عَلَیٰ خَزَائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفِیظٌ عَلِیمٌ، مرا به سرپرستی خزائن زمین‌های مصر قرار بده که من هم نگاه‌دارنده و هم آگاه هستم.» در این آیه شریفه علم، آگاهی و امانتداری به عنوان شروط اصلی مسئولیت‌پذیری است.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اظهار کرد: مسئله علم و آگاهی با توجه به هر مطلبی، بر آن منطبق می‌شود. برای نمونه اگر فردی می‌خواهد رئیس‌جمهور و یا رئیس مجلس شود باید علم و آگاهی خود را با توجه به آن منصب تطبیق دهد و بسنجد. البته لفظ مکین و امین را خداوند باری‌تعالی در آیه ۲۴۷ سوره بقره درباره مسئله تالوت به این شکل آورده است: «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاهُ عَلَیْکُمْ وَزَادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ» این آیه نیز علم و قدرتمندی را ملاک گزینش معرفی می‌کند. بنابراین، کسی که علمی در مسئله‌ای ندارد، نمی‌تواند آن کار را انجام دهد. کسی که قصد دارد رئیس‌جمهور شود باید علم اداره جامعه را که چه چیزی می‌تواند مصالح مادی و معنوی و همچنین منافع مادی و معنوی جامعه را تأمین کند، داشته باشد.
این استاد دانشگاه گفت: نکته دیگر قابل برداشت از آیات قرآن کریم درباره مسئولیت‌پذیری است؛ کسی که در یک جامعه دینی و مسلمان زیسته است حتما با آیه ۴۱ سوره مبارکه حج مواجه شده است که می‌فرماید: «الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ؛ آنان که خدا را یاری می‌کنند آنهایی هستند که اگر در روی زمین به آنان اقتدار و تمکین دهیم نماز به پا می‌دارند و زکات می‌دهند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند.»
وی افزود: پس یکی از عواملی که رئیس‌جمهور باید آن‌را دنبال کند، ترویج نماز خواندن در جامعه است. این مستلزم این است که خود فرد رئیس‌جمهور اهل نماز باشد؛ و افراد باید زکات نیز پرداخت کنند و جامعه‌ای که در آن افراد زکات پرداخت می‌کنند، برکت در آن به‌وجود خواهد آمد. اهتمام شخص صاحب‌منصب به فریضه امر به معروف و نهی از منکر، باعث می‌شود شاهد کشوری معنوی، آرمانی و الهی باشیم که هر انسانی آرزو می‌کند در آن زندگی کند.
کارگزار جامعه اسلامی به مال‌اندوزی نپردازد
عضو کارگروه تحول علوم سیاسی و روابط بین‌الملل شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: حضرت علی(ع) چهار سال و نیم در مسند خلافت بودند و در این ایام سخنان گوهربار و ارزنده‌ای در نامه‌هایی در نهج‌البلاغه از ایشان آمده است؛ در پنجاه‌وسومین نامه نهج‌البلاغه خطاب به مالک اشتر، حضرت علی(ع) به معرفی ۱۰ ویژگی کارگزار جامعه اسلامی می‌پردازد؛ یکی از این ویژگی‌ها این است که کارگزار اسلامی، چه در زندگی اداری و چه در زندگی شخصی‌اش، حتما باید ساده‌زیست باشد و به مال‌اندوزی و ثروت‌اندوزی نپردازد.
وی اظهار کرد: در این نامه آمده است که کارگزار حکومتی باید به نظرات مردم توجه کند و حضرت خطاب به مالک می‌فرماید: «ای مالک تو نباید به مردم بگویی که من امیر تو هستم.» یعنی حاکم باید مردم را به مشارکت بگیرد و به‌عنوان مثال بگوید نیاز دارم تا با همراهی همه، مشکلات را حل و آباد کنیم.
شیرخانی اضافه کرد: حضرت علاوه بر اینکه اظهار می‌کنند که به مردم اعتنا کن بلکه می‌فرمایند: «به اقشار ضعیف نیز توجه کنید و همواره درصدد کاهش گرفتاری‌های مردم باشید.» اینجاست که می‌توان به یکی از نکات شناخت فرد اصلح اشاره کرد که آن هم چیزی نیست جز اینکه فردی اصلح است که بتواند دردهای مردم را کاهش دهد و در دوره او شاهد افزایش قدرت قشر ضعیف جامعه باشیم.
وی تصریح کرد: مرحوم مجلسی در جلد ۴۰ بحارالانوار از امام علی(ع) در ماه رمضان سالی که منجر به شهادت حضرت شد، نقل می‌کنند: «ای مردم من سه چیز برای شما انجام دادم؛ ضعیف‌ترین افراد توانستند خانه‌دار شوند، کل افراد توانستند از آب گوارا بنوشند و کل افراد توانستند نان گندم بخورند.»
تمام رفتار و اعمال مسئولان در اتاق شیشه‌ای باشد
این استاد دانشگاه گفت: تلاش برای از بین بردن فساد یکی دیگر از بندهای این نامه است؛ یعنی ریشه ستمکاری را حاکم باید از بین ببرد. ما امروزه شاهد فسادهای بسیاری در زمینه‌های مختلف مثل فوتبال و کارخانه‌ها هستیم؛ حضرت می‌فرمایند: ریشه ستمگری را با بریدن اسباب آن بخشکان.» یعنی رئیس‌جمهور باید در حوزه مدیریتی با همکاری دیگر قوا ریشه فساد را بخشکاند.
شیرخانی اضافه کرد: منظور از خشکاندن ریشه فساد این است که تمام رفتار و اعمال مسئولان در اتاق شیشه‌ای باشد و مردم بتوانند شاهد و ناظر اعمال آنان باشند؛ در پایان این نامه حضرت با اشاره به اینکه همواره با دشمنانی که با آنها صلح انجام دادید، پایبند به پیمان خود باش، اما خوش خیال به دشمن نباش. حضرت در این بند کَیِّس بودن مؤمن را متذکر شده‌اند.
وی اظهار کرد: نکته دیگری که حضرت در نامه ۴۱ به آن اشاره می‌کنند این است که یک کارگزار باید با نزدیکانی که فساد می‌کنند، به‌صورت محکم برخورد کند. در ادامه بیان موضوع فساد حضرت می‌فرمایند: «عدم همراهی و به‌کارگیری دنیاطلبان که همراهی آنان باعث ظلالت و گمراهی می‌شود.»
عضو کارگروه تحول علوم سیاسی و روابط بین‌الملل شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: در بند دیگری از نامه ۳۸ حضرت علی(ع) می‌فرمایند: «مسئول باید مسئول شجاع و نترس باشد و در مقابل دشمنان هیچ‌گونه هول، ترس و وحشت نداشته باشد و حتی در دقایق بسیار بحرانی هم از دشمنان نهراسد و عقب ننشیند.» بنابراین اگر ما مسئولی داشته باشیم که این‌قدر قدرتمند باشد که با وجود تهدیدهای دشمنان عقب‌نشینی نکند، یکی از ویژگی‌های صحیح حکومتداری از نگاه امیرالمؤمنین علی(ع) را اجرایی کرده است.
هانیه محمدنژاد
نظر شما